Hàng hóa cổ điển Có lẽ trong lịch sử kinh tế nước ta chưa có cuộc thí điểm nào “vĩ đại” như việc thí điểm ứng dụng khoa học, công nghệ quản lí vận tải hành khách theo hợp đồng (gọi nôm na là kinh doanh taxi công nghệ) với 2 pháp nhân Uber và Grab. Gọi là thí điểm nhưng quy mô hoạt động của 2 hãng công nghệ này ôm trùm 2 thành phố lớn nhất nước với hàng chục triệu dân. Thí điểm nhưng doanh nghiệp có lực lượng lao động hàng chục nghìn lái xe cùng tư liệu sản xuất chính là chiếc xe giá trị cả trăm triệu đồng họ phải mua, doanh nghiệp chẳng mất xu nào cho khối tư liệu sản xuất khổng lồ. Uber đã chuyển nhượng cho Grab Gần đây giới lái xe công nghệ Uber bỗng xôn xao lo lắng khi có thông tin hãng này đã nhượng quyền kinh doanh cho đối thủ cạnh tranh là Grab tại một số quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam để thu về hàng tỉ đô la. Còn đội ngũ lái xe công nghệ thấy tương lai như thể bất định, chung chiêng. Vì sao chỉ là “nhượng quyền kinh doanh” mà mang về giá trị khủng như vậy? Như danh tự xưng của các hãng công nghệ, họ chỉ cung ứng dịch vụ phần mềm gọi xe trên điện thoại thông minh, các tài xế là pháp nhân độc lập hoặc thành viên của các hợp tác xã, dù mối quan hệ hợp tác xã rất lỏng lẻo, không có vai trò gì trong sản xuất, điều tiết thu nhập. Có câu “danh chính thì ngôn mới thuận”, các hãng công nghệ ngay từ đầu danh đã không chính nên hệ lụy là xuất hiện nhiều điều không thuận. Nếu là doanh nghiệp taxi thì kinh doanh phải xin cấp phép đầu tư của ngành kế hoạch và đầu tư, chịu sự quản lí thuế của ngành thuế chứ không thể chỉ là sự cho phép của ngành giao thông vận tải mà vẫn “làm mưa làm gió” như hiện nay. Hàng chục nghìn lao động lẽ ra phải được cư xử như tại bất kì doanh nghiệp nào, khi phá sản, giải thể hay chuyển nhượng thì quyền lợi của họ được bảo vệ. Tuy nhiên ở đây với khái niệm “nhượng quyền kinh doanh”, họ chỉ “bán cái quyền” nhưng thực chất họ đã bán người lao động đi kèm tài sản tư liệu sản xuất, thứ đã mang lại lợi nhuận cho ông chủ. Liệu Grab có thành độc quyền? Ta đã biết, các nhà tư bản thu lợi nhuận chính từ nguồn hàng hóa sức lao động của người công nhân. Nhưng thuở sơ khai mấy thế kỉ trước các ông chủ sở hữu không chỉ sức lao động, mà sở hữu cả thân xác người lao động, đó là giai đoạn chiếm hữu nô lệ đầy man rợ. Lúc đó, những nhà tư sản buôn bán nô lệ chẳng khác gì những gã “lái trâu xuyên lục địa”. Thời hạn ngày 31/12/2017 cơ quan chức năng phải hoàn thành dự thảo nghị định thay thế Nghị định 86/2014/NĐ-CP quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng ôtô đã qua nhưng tới nay dự thảo vẫn đang trên bàn nghị sự, còn việc “thí điểm” vẫn tiếp tục. Nếu thương vụ “nhượng quyền kinh doanh” của 2 hãng công nghệ trên thực sự diễn ra, trước hết thị trường này sẽ chỉ còn một doanh nghiệp độc quyền. Tuy nhiên, điều đáng lo hơn là loại hình kinh doanh này vẫn chưa có chút ràng buộc nào về trách nhiệm trước quyền lợi của cả người lao động và khách hàng. Nếu không có giải pháp quản lí hữu hiệu ở tầm vĩ mô, những thương vụ kiểu này sẽ vô tình biến người lái xe cùng tư liệu sản xuất của họ trở thành thứ hàng hóa cổ điển như thời tư bản sơ khai!./. Đinh Hoàng Bài bình luận đăng Báo Người cao tuổi ngày 3 tháng 4 năm 2018